امکان معرفت به خدای نامتناهی از دیدگاه توماس آکویناس و ملاصدرا

چکیده دغدغه ی خداجویی و خداطلبی در ذات بشر بوده و هست، و از مهم ترین و اساسی ترین محورهای معرفتی انسان تأمّل در باب خداست. با توجّه به این که خداوند اساس و بنیاد شناخت عقلانی ماست، الهیون بر آنند تا درصدد اثبات خدا، شناخت خدا، اسماء و صفات و ویژگی های خداوند برآیند. از این رو از میان مباحث خداشناسی، براهین اثبات وجود خدا از اهمیّت ویژه ای برخوردار است و اساس سخن گفتن از خدا را تشکیل می دهد. الهیات دانان براساس مبانی و نظام فکری خود می کوشند براهین متقنی، بر اثبات وجود خدا اقامه کنند. فیلسوفانی چون؛ توماس آکویناس فیلسوف برجسته قرون وسطی و ملاصدرا بنیانگذار حکمت متعالیه بر این باورند، که تصور خدا یا امر ایزدی، در فکر مردمان دیندار، قطع نظر از فرهنگی که بدان تعلّق دارند، حضور دارد و آدمیان، وجود خدا را تقریباً به صرافت طبع تصدیق می کنند. هر چند ملاصدرا و توماس آکویناس وجود خدا را امری فطری می دانند، امّا باز هم به اقامه برهان بر وجود خدا می پردازند. خدا تصوری انتزاعی یا یک مبدأ دور از وجود نیست که هیچ اهمیّتی در زندگی انسان نداشته باشد، و انسان فقط درباره اش نظریه پردازی کند. بر عکس، خدا سرچشمه ی وجود، حقیقت و خیر است و خدا از خود ما به ما نزدیکتر است. هیچ انسانی به هیچ نحو رستگار نمی شود، مگر اینکه هدف نهایی خود را که خداست، بشناسد. فلسفه ی توماس آکویناس، همواره در راستای تسهیل شناخت انسان از خداست. توماس با اینکه خدا را نامتناهی می داند، او تعالی را شناختنی می داند، و خدا را در عین نامتناهی بودن در آخرت دیدنی می داند که به نظر می رسد اینجا مرتکب تناقض شده است. ملاصدرا با تکیه بر مبانی خود، برهان امکان و وجوب توماس را غنا می بخشد و با اقامه ی برهان صدیقین از وجود بر وجوب شاهد می آورد و برای اثبات وجود خدا راه دیگری را که در آن راه، انسان بتواند از روی ذات خدا به ذات خدا پی ببرد، را مطرح می سازد. چرا که ظاهرترین اشیای طبیعت، وجود مطلق است از آن جهت که وجود مطلق است، و آن نفس حقیقت واجب الوجود است و هیچ چیز جز حقّ اول، نفس حقیقت وجود نیست. به نظر صدرالمتألهین هر یک از ممکنات به قدر وعاء وجودی خود از شناخت حق تبارک و تعالی بهره مند است و والاترین مبدأها و بالاترین بالاها- یعنی خدای بزرگ- اثبات می شود. این رساله درصدد است که زوایای پنهان امکان معرفت به خدای نامتناهی را از دیدگاه این دو فیلسوف تبیین نماید. واژگان کلیدی: خدا، نامتناهی بودن، معرفت، توماس آکویناس، ملاصدرا